Od Baroku do końca XVIII wieku – Kobieta w społeczeństwie i wpływy kształtujące jej rolę

Historia kobiet od epoki baroku do końca XVIII wieku to opowieść o ich podporządkowaniu systemom władzy, normom społecznym i religijnym oraz powolnym dojrzewaniu do zmian, które miały nadejść wraz z rewolucjami. Przez te stulecia kobieta była uwięziona w konwencjach, które określały jej wygląd, sposób bycia i możliwości życiowe. Aby zrozumieć, jak kobiety funkcjonowały w tamtych czasach, musimy przeanalizować ich codzienność, rolę społeczną, wpływ religii oraz sztuki, która kreowała ich wizerunek.
Barok – Kobieta jako symbol, narzędzie władzy i cnota pod kontrolą
Epoka baroku (XVII wiek) przypadała na czas silnej hierarchizacji społeczeństwa, absolutyzmu i dominacji Kościoła. Kobieta, szczególnie w wyższych warstwach społecznych, była elementem systemu dynastycznego i politycznego. Małżeństwa aranżowano dla umacniania sojuszy, a kobiety były narzędziem budowania potęgi rodów. Ich wartość określała zdolność do wydania na świat potomka, najlepiej męskiego.
Podział społeczny i różnice w sytuacji kobiet
Arystokracja i dwory królewskie – Kobiety były głównie figurami reprezentacyjnymi, nie miały wpływu na politykę, chyba że działały jako królowe lub faworyty władców. Przykładem może być Maria Teresa Habsburg, która jako jedna z nielicznych kobiet rządzących miała realną władzę. Inne, jak Madame de Pompadour, mogły wpływać na kulturę i politykę jako metresy królów, lecz ich pozycja była zależna od łaski władcy.
Mieszczaństwo – Kobiety w rodzinach kupieckich i rzemieślniczych mogły prowadzić interesy swoich mężów, ale ich pozycja była drugorzędna. Prawo nie przewidywało dla nich pełnej niezależności.
Chłopki i robotnice – Ich życie to ciągła praca, zarówno w domu, jak i w gospodarstwach. Nie miały praw, często były traktowane jako własność mężów.
Religia wciąż odgrywała kluczową rolę, a kobieta była jednocześnie przedstawiana jako święta Matka Boska i grzeszna Ewa. Ten dualizm wpływał na jej pozycję w społeczeństwie – kobiety były postrzegane jako moralne przewodniczki rodziny, ale ich seksualność podlegała ścisłej kontroli.
Rokoko – Kobieta jako ozdoba i symbol luksusu
W XVIII wieku, szczególnie we Francji, rokoko przyniosło zmianę w estetyce i obyczajach, szczególnie na dworze królewskim. Wśród arystokracji kobiety miały większy wpływ na życie towarzyskie i kulturalne. Były gospodyniami salonów literackich, w których spotykali się filozofowie i myśliciele Oświecenia. Pomimo to wciąż nie miały realnej władzy politycznej, a ich edukacja była powierzchowna, skupiona na umiejętnościach społecznych i artystycznych. Kobiety miały być piękne, eleganckie, ale rzadko traktowane poważnie jako intelektualistki.
Sztuka rokoka uwieczniała kobiety jako istoty zmysłowe, frywolne, ubrane w bogate suknie, niemal oderwane od rzeczywistości niższych warstw społecznych. Jean-Honoré Fragonard w swoich obrazach ukazywał kobiety w scenach pełnych erotycznej gry i lekkości. Wpływało to na postrzeganie kobiecości – kobieta miała być przede wszystkim ozdobą, obiektem pożądania i źródłem rozrywki.
Dyskurs Oświecenia a kobieta
Paradoksalnie, pomimo że Oświecenie przyniosło ideały wolności i równości, nie przełożyło się to na sytuację kobiet. Filozofowie tacy jak Jean-Jacques Rousseau uważali, że kobieta powinna pozostać w domu jako strażniczka moralności i wychowania dzieci. Kobieta była więc widziana jako istota emocjonalna, niestabilna, ale potrzebna do budowania „dobrego społeczeństwa”.
Jednak pojawiły się też kobiety, które sprzeciwiały się tej wizji. Mary Wollstonecraft w swojej książce „Wołanie o prawa kobiety” (1792) podważała ideę, że kobieta powinna być podporządkowana mężczyźnie. Był to jeden z pierwszych tekstów feministycznych w historii.
Rewolucja Francuska – Nadzieja na zmianę, która nie nadeszła
Wielka Rewolucja Francuska (1789) obiecywała równość i wolność, ale kobietom nie dała tych samych praw co mężczyznom. Choć w czasie rewolucji kobiety aktywnie uczestniczyły w walkach i polityce (np. Olympe de Gouges, autorka „Deklaracji Praw Kobiety i Obywatelki”), to po jej zakończeniu powróciły do pozycji podrzędnej. Napoleon, tworząc Kodeks Napoleona, przypieczętował ich podporządkowanie mężczyznom – kobietę uznano za istotę prawną zależną od męża, pozbawioną samodzielności.
Sztuka okresu rewolucji i klasycyzmu idealizowała kobiety jako symbole moralności i cnót republikańskich. W malarstwie Jacques’a-Louisa Davida kobieta stała się figurą alegoryczną – jej rola została ograniczona do wzoru cnót patriotycznych, matki i żony podtrzymującej nowy porządek społeczny.
Kobieta między poddaństwem a pierwszymi przejawami emancypacji
Od baroku do końca XVIII wieku kobiety funkcjonowały w społeczeństwie silnie uwarunkowanym przez hierarchię, religię i normy społeczne. Były poddawane kontroli – jako córki, żony i matki spełniały role narzucane im przez system. Mimo że w XVIII wieku zaczęto mówić o równości, kobiety pozostały na marginesie tych zmian.
Sztuka i kultura epoki baroku i rokoka kształtowały ich wizerunek – od religijnych alegorii, przez frywolne piękności dworskie, po klasycystyczne alegorie cnót. To właśnie te obrazy wpływały na ich pozycję społeczną, wzmacniając przekonanie, że ich rola jest ograniczona do estetycznej funkcji i posłuszeństwa mężczyznom.
Dopiero w XIX wieku zaczęły pojawiać się ruchy, które podważały ten porządek – jednak fundamenty pod emancypację kobiet zostały położone właśnie w XVIII wieku. Pomimo braku natychmiastowych zmian, pojawiły się pierwsze głosy sprzeciwu, które w kolejnych dekadach miały doprowadzić do powolnego przełamywania narzuconych im ograniczeń.
Rozważania
03.2025
Zawsze dla Was
Jasna Rozjaśnia